Türkiye İstatistik Kurumu (TUİK) Ekim 2023 endekslerini ilan etti.
Yİ-ÜFE (2003=100) 2023 yılı Ekim ayında bir önceki aya göre %1,94, bir önceki yılın Aralık ayına göre %38,70, bir önceki yılın aynı ayına göre %39,39 ve on iki aylık ortalamalara göre %58,46 artış gösterdi.
Yeniden değerleme oranı
Bu bilgilere göre 2023 yılının tamamı için uygulanacak yeniden değerleme oranı %58,46 olarak hesaplandı.
Yeniden değerleme oranı nasıl hesaplanır?
Vergi kanunlarında her yıl artırılan maktu rakamlar yeniden değerleme oranına bağlanmıştır. VUK Mük. Md. 298/B madde hükmünde; yeniden değerleme oranı, yeniden değerleme yapılacak yılın Ekim ayında (Ekim ayı dahil) bir önceki yılın aynı dönemine göre meydana gelen ortalama fiyat artış oranı olarak tanımlanmıştır.
Fiyat artış oranında kullanılan endeks öteden beri TEFE iken, 5479 Sayılı Kanunla yapılan değişiklik ile 01/01/2006 tarihinden itibaren ÜFE olarak belirlenmiştir. 6527 Sayılı Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun’un 1 Mart 2014 tarihinden itibaren yürürlüğe giren 14. Maddesi ile 5429 sayılı Türkiye İstatistik Kanununun 58 inci maddesine “Muhtelif mevzuatta Toptan Eşya Fiyat Endeksi (TEFE) ve Üretici Fiyat Endeksine (ÜFE) yapılmış olan atıflar, Kurumca hesaplanan Yurt İçi Üretici Fiyat Endeksine (Yİ-ÜFE), tarım sektörü TEFE ve ÜFE’ye yapılan atıflar Tarım Ürünleri Üretici Fiyat Endeksine yapılmış sayılır.” Fıkrası eklenmiştir. Buna göre genel olarak Yİ-ÜFE (Yurt İçi Üretici Fiyat Endeksi) kullanılacaktır.
Ortalama fiyat artış oranı; içinde bulunulan yıl ile bir önceki yılın ortalama endeks sayılarının oranlanmasıyla bulunan değişim oranıdır. Bu oran, yıl içindeki diğer aylardaki fiyat değişim oranlarını da yansıttığı için yıllık ortalama enflasyon oranını daha anlamlı yansıttığı söylenebilir. Enflasyon oranı düşük olan ülkeler için on iki aylık ortalamalara göre ya da bir önceki yılın aynı ayına göre değişim oranı kullanmak çok farklı sonuçlar getirmeyecektir.
Türkiye İstatistik Kurumu tarafından her ay yayımlanan tabloda "On iki aylık ortalamalara göre %" bölümünde görülen hesaplama VUK Mük. Md 298/B ile tanımlanan ortalama fiyat artış oranıdır. Bu hesaplama yapılırken geriye doğru 12 aylık dönem endekslerinin aritmetik ortalaması, bir yıl önceki geriye doğru 12 aylık dönem endekslerinin aritmetik ortalamasına bölünmektedir.
Yeniden değerleme oranı nerelerde kullanılır?
V.U.K. Mükerrer Madde 414 hükümlerine göre; maktu hadler ile asgari ve azami miktarları belirtilmiş olan para ile ödenecek ceza miktarları her yıl bir önceki yıla ilişkin olarak belirlenen yeniden değerleme oranında artırılmak suretiyle uygulanacak ve bu şekilde hesaplanan maktu had ve miktarların yüzde beşini aşmayan kesirler dikkate alınmayacaktır. Cumhurbaşkanı, bu suretle tespit edilen miktarları yarısına kadar artırmaya veya indirmeye yetkilidir.
Yeniden değerleme oranı sadece vergi kanunlarında değil diğer kanunlarda da yer alan maktu hadler ile asgari ve azami miktarları artırmak için de kullanılmaktadır.
Teşvikli yatırımlarda yeniden değerleme oranı
Yeniden değerleme oranı, teşvikli yatırımın tamamlanması şartıyla, indirimli kurumlar vergisi uygulanmak suretiyle yararlanılan kısmı hariç olmak üzere kalan yatırıma katkı tutarının, yatırımın tamamlandığı hesap dönemini izleyen yıllarda endekslenerek artırılmasında da kullanılmaktadır.
Diğer yandan, yatırımlar tamamlanmış veya halen yapılmakta olsun 31.12.2023 bilançosunda ve takip eden dönemlerde enflasyon düzeltmesine de tabi tutulacaktır.
Negatif değişimler yeniden değerleme oranıyla endekslemede söz konusu olmayacak (yeniden değerleme oranı eksi çıkarsa, kalan katkı tutarı azaltılmayacak) buna karşılık enflasyon düzeltmesinde dikkate alınacaktır.
Öte yandan, tevsi yatırımlarda, kazancın ayrı bir şekilde tespit edilememesi halinde ise indirimli oran uygulanacak kazanç, yapılan tevsi yatırım tutarının, dönem sonunda kurumun aktifine kayıtlı bulunan toplam sabit kıymet tutarına (devam eden yatırımlara ait tutarlar da dahil) oranlanması suretiyle belirlenmektedir. Bu hesaplama sırasında işletme aktifinde yer alan sabit kıymetlerin kayıtlı değeri, enflasyon düzeltmesine tabi tutulmuş tutarları ile dikkate alınacaktır.
Bir başka açıdan bakıldığında ise enflasyon düzeltmesine tabi tutulmuş tutarların yatırıma katkı tutarının hesaplanmasına (şu andaki mevzuata göre) etkisi olmayacaktır.
Bu yönleriyle, 31.12.2023 tarihi ve sonrasını, teşvikli yatırımlar açısından hem enflasyon düzeltmesinin hem de yeniden değerleme oranının kullanıldığı ilginç bir zaman dilimi olarak tanımlayabiliriz.
